सहकारी अभियान कसको हातमा ?

‘मिनराज कडेँल, खेम बहादुर पाठक, केबी उप्रेती र परितोष पौड्याल एकै ठाउमा बसेर जे निर्णय ग¥र्यो नेपालको सहकारी अभियानमा त्यही लागू हुन्छ’—एक सहकारी अभियन्ताले यस स्तम्भकारसँग गरेको टिप्पणी हो यो ।  यो भनाई सत्य होला या नहोला त्यसलाई परिक्षण गर्ने जिम्मा आम पाठक तथा सहकारीकर्मीहरुलाई नै । तर, ती सहकारीकर्मीले दावीका आधारमा नेपालको सहकारी अभियानमा केही ‘अगुवा’ हरुकै वरपर घुमेको र उनीहरुकै हालीमुहाली चलेको भन्ने बहसलाई पुष्टि भने गर्छ । 

यतिबेला राष्ट्रिय सहकारी बैंकको चुनावी माहोलले सहकारीको बजार गर्माएको छ । बैंकमा कसलाई अध्यक्ष बनाउनेदेखि संचालक र लेखा समितिमा कसकसलाई बनाउने, संचालकका लागि कुन पार्टीलाई कति कोटा दिने भन्ने विषयमा ‘अगुवा’हरुबीच नै कोठे बैठक र छलफल चलिरहेकै छन् । उनीहरुले जे चाहान्छन् त्यही हुन्छ, उनीहरुले जसलाई चाहान्छन् उनी हुन्छ । सहकारी कानुन र संस्थाको विधान, नियम अनुसार संस्थाको अध्यक्ष तथा संचालकहरु सदस्यको भोटबाट विजेता बन्छन्, भोटिङलगायतका अन्य प्रक्रिया पुरा गर्नका लागि सदस्यहरुको उपस्थितीमा साधारणसभा गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, साधारणसभा अघि नै अध्यक्ष को बन्ने, संचालक कस कसलाई बनाउने भन्दै यीनै अगुवाहरु औला भाच्दै दौडधुप गरिरहेका छन् । विचारा सदस्यहरु यीनै केही अगुवाहरुले गरेको निर्णयमा सहिछाप गर्न विवस छन् । बषौंदेखि यस्तै प्रवृत्ती चलिरहेको छ । अगुवाहरु हैकम चलाइरहेका छन्, सदस्यहरु उनीहरुको निर्णयमा औठाछाप बन्न विवश छन् । 

नेपालमा सहकारी संस्थाको वृद्धिसँगै उनीहरुका अभिभावक दावी गर्ने संघहरुको संख्या पनि बढेको छ । प्रारम्भिक संस्थाहरुलाई संयोजन गर्दै उनीहरुको प्रवद्र्धन, विकास र आवश्यक्ता पुरा गर्नका लागि जिल्लादेखि केन्द्रीय तहसम्मका संघहरु गठन हुने ऐनको व्यवस्था हो । संघहरुले सदस्य र उनीहरुका आवश्यक्ताप्रति उत्तरदायि हुन् भनेर नै सदस्य संस्थाबाट प्रतिनिधि भएर आउनुपर्ने र प्रजातान्त्रीक प्रणालीमा निर्वाचित हुनुपर्ने व्यवस्था गरिएको हो । तर, सहकारी संघहरुको नेतृत्व चयन साधारणसभामा नभई सहकारीका अगुवा भनाउदाहरुको कोठे भेलाबाट नै हुने प्रवृत्ती मौलाउदै गएको छ । सहकारीका अगुवाहरुको यो गलत प्रवृत्तीलाई मलजल गरेको छ, राजनीतिक पार्टीको राजनीतिले पनि । राजनीतिक आस्थाका आधारमा पार्टीका कार्यालय वा कुनै प्रभावशाली नेताबाट टिकट पाउने र अनिमात्र संघको नेतृत्व चयन गर्ने प्रथा दुखदः हो । यही प्रथाका कारण सहकारीको ‘स’ पनि नबुझेका व्यक्ति पार्टीबाट टिकट लिने, अमुक संस्थाबाट प्रतिनिधि लिएर सहकारी राजनीतिमा हालीमुहाली गर्न थालेका छन् । 

सहकारीका संघहरुमा यस्तो नेतृत्व चयनका कारण सहकारीका संघहरुमा व्यवसायीक तथा भिजन भएका व्यक्ति नेतृत्वमा आउन सकेका छैनन् । फलस्वरुप सहकारीका संघहरु राजनीतिक गर्ने थलोका रुपमा विकास भइरहेका छन् । सहकारीका ऐन कानुन, नीति नियम निर्माणमा आम सहकारीकर्मीको समस्या अनुभव भन्दा पनि यीनै अगुवाहरु हावी हुन थालेका छन् । राजनीतिक स्वार्थ बोकेर आउनेका उनीहरुले आफ्नो जिम्मेवारी अनुसारको भूमिका निर्वाह गर्न समेत सकेका छैनन् । सहकारीका संघहरुको नेतृत्व चयनमा राजनीतिक पार्टी, उनीहरुका शिर्र्ष नेता, सहकारीका केही सिमीत व्यक्तिको भागवण्डा राजनीतिप्रति आम सहकारीकर्मीले विद्रोह गर्न ढिला भइसकेको छ ।